GİDER PUSULASI NEDİR?
Günlük hayatta, muhasebe dilinde en çok kullanılan
kelimelerden biri olan gider pusulası, ‘Vergi mükellefi olmayan kişilerden
alınan mal ve hizmetlerin belgelendirilmesinde kullanılan belgenin ismi Gider
Pusulasıdır. Bu açıklamadan sonra şu kısa ayrıntıyı da buraya yazmakta fayda
var. Gider pusulası, tüketicilere satılan malların iade alınması halinde de
düzenlenir. Vergi sisteminde önemli bir ihtiyacın giderilmesine araç olan gider
pusulası, özellikleri ve işlevi bakımından önemli farklı özellikleri kendinde
barındırır.
Gider Pusulasının düzenleneceği hallerle ilgili gelebilecek
soruya yanıt olması bakımından aşağıdaki bilgileri yazmakta fayda var.
Gider pusulasının düzenleneceği haller ile ilgili
bilgilerde Vergi Usul Kanunun da belirtilmiştir. Bu kanunun 234. maddesine göre
gider pusulası fatura hükmündedir. Vergiden muaf esnaf ile vergi mükellefi
olmayan kişilerden hizmet veya mal alındığında, tüketicilere satılan malların
tüketici tarafından iade edilmesi halinde, basit usulde vergilendirilen
mükelleflerden sabit kıymet alındığında, Gelir Vergisi Kanunu (GVK) ’nun 18.
maddesinde düzenlenen istisnadan faydalananlardan eser alındığında ve arızi
olarak serbest meslek faaliyetinde bulunanlara ödeme yapıldığında düzenlenir.
Maliye Bakanlığı, yayımladığı tebliğler ile gider pusulasının kapsamını genişletmiş
ve uygulanabilir durumları, verdiği çok sayıda özel genelgeyle açıklığa
kavuşturmuştur. Bu bağlamda gider pusulası; vergiden muaf esnaf ile yapılan
ticari işlemlerin yanı sıra nihai tüketicilerden alınan mal ve hizmetler,
iadeler, telif ödemeleri gibi çok sayıda işlem için de kullanılmaktadır.
Gelir pusulasıyla ilgili kısa ve genel bilgileri verdikten, gider pusulasının düzenlenecek halleriyle ilgili açıklamaları yukarıda yazdıktan sonra, şimdi de gider pusulasını kimlerin kullanacağıyla ilgili bilgileri yazarak, yazımıza devam edelim
Yazımızın başlığını oluşturan gider pusulasını; fatura
vermek ve almak mecburiyetinde olan mükelleflerin, fatura verme yükümlülüğü
olmayanlardan aldıkları mal ve hizmetlere yönelik olarak düzenledikleri, fatura
hükmündeki kanuni resmi bir belgedir. Vergi Usul Kanunu’nun 234. maddesinde
gider pusulasının açıklaması şu şekilde yapılmıştır. Gider Pusulası “Birinci ve
ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak
mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin: Vergiden muaf
esnafa; yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim
edip işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden
muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci
sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın,
mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir” denilmiştir. Gider pusulası,
işin mahiyeti, emtianın cins ve nev’i ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve
işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla
soyadlarını (Tüzel kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder
ve iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi
olunur. Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.”
olarak bilgi paylaşımı yapılmıştır.
Yazımızın bu bölümünde de yukarıda ayrıntılarıyla
yazdığımız gider pusulasının nasıl düzenlenmesi gerektiğiyle ilgili bilgileri
yazalım. Günlük hayatta bu gider pusulalarının düzenlenme şekilleri ve
usulleriyle ilgili sorularla da karşı karşıya kalabilirsiniz.
Gider Pusulası düzenlenmesiyle ilgili Maliye Bakanlığı,
tarafından kendisine verilen yetkiye istinaden 225 Sıra numaralı Vergi Usul
Kanunu Genel Tebliği ile gider pusulasının şekil ve usulüne ilişkin
düzenlemeler yapmıştır.
Yapılan değişikliklerle gider pusulası düzenlenirken dikkat
edilmesi gereken faktörlerde sıralanmıştır. Belirtilen faktörleri kısaca şöyle
yazabiliriz.
Hazırlanacak Gider pusulalarında; işin mahiyeti, cinsi,
adedi, fiyatı, tutarı, toplamı, tevkif edilen vergi oranı ve net tutarı, işi
yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadları
(tüzel kişilerde ünvanları), adresleri, varsa vergi dairesi ve hesap numarası,
seri ve müteselsil sıra numarası ve düzenleme tarihine ilişkin bilgilere yer
verilecektir. Gider pusulaları en az iki nüsha olarak düzenlenmelidir. En az
iki nüsha düzenlenmeyen ve bilgileri eksik olan gider pusulaları hiç
düzenlenmemiş sayılır. İki nüsha halinde düzenlenen gider pusulalarının ilk
nüshası işi yapana veya malı satana verilecek, ikinci nüshası ise düzenleyen
tarafından saklanacaktır. Gider pusulaları, mükellefler tarafından anlaşmalı
matbaalara bastırılacak veya notere tasdik ettirilecektir. Gider pusulasının
anlaşmalı matbaalarda bastırılmaması veya kullanılmasında “Vergi Usul Kanunu
Uyarınca Vergi Mükellefleri Tarafından Kullanılan Belgelerin Basım ve Dağıtımı
Hakkında Yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır.
Yazımızın bu bölümünde işlediğimiz konuyla ilgili olarak
gider pusulalarında uygulanacak stopaj oranlarıyla ilgili gelebilecek sorulara
yanıt olması bakımından aşağıdaki bilgileri de kısaca yazılması faydalı
olacaktır.
Gelir Vergisi Kanunu (GVK)’nun 94. maddesine göre, vergiden
muaf esnaftan mal ve hizmet alımları karşılığında yapılan ödemelerden stopaj
yapılması gerektiğini yazımızın ilk bölümlerinde zaten işlemiştik. Gider
pusulasında stopaj oranı ise ürüne, hizmete veya mal a göre değişkenlik
göstermekte.
Değişiklik gösteren stopaj oranlarını aşağıdaki gibi
sıralayabiliriz:
Havlu, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, örgü,
dantel, her nevi nakış işleri ve her nevi turistik eşya, hasır, sepet, süpürge,
paspas, fırça, yapma çiçek ve benzeri emtia bedelleri veya bu emtianın imalinde
ödenen hizmet bedelleri üzerinden, yüzde 2 (% 2). Hurda mal alımlarında yüzde 2
(%2). Diğer mal alımları için yüzde 5
(%5). Diğer hizmet alımları (üstte yer alan alt bentler hariç olmak
üzere mal ve hizmet bedelinin ayrılamaması hali de bu kapsamdadır) için, yüzde
10 (%10). Eğer mal veya hizmet alınan kişi vergi mükellefi olmayıp esnaf
muaflığından da yararlanmıyorsa ve gerçek ve tüzel kişilerin mallarını iş akdi
ile bağlı olmaksızın bunlar adına kapı kapı dolaşmak suretiyle tüketiciye
satıyorsa ödenen komisyon, prim gibi ödemelerden yüzde 20 (%20) oranında stopaj
yapılır.
Yazımızın bu bölümünde işlediğimiz stopajın ne olduğuyla
ilgili bilgi vermek gerekirse, onu da kısaca yazmak gerekirse
Yazımızda adı sıkça geçen stopaj, mal veya hizmet alımı
gibi nedenlerle ödeme yapılırken; alacaklı kişi adına vergi kesintisi yapılarak
vergi dairesine yatırılmasıdır. Adına stopaj yapılan kişi daha sonra beyanname
verirse, yapılan stopajı beyanname üzerinde hesaplanan gelir vergisinden mahsup
edebilecektir.
Gider pusularından muaf olan esnaflarla ilgili akla gelebilecek soruya yanıt olması bakımından
Gelir Vergisi Kanunu (GVK) na göre esnaf muaflığından
faydalanabilmek için en temel koşul iş yeri açmaksızın ticari faaliyette
bulunulmasıdır. Bu bağlamda esnaf muaflığı kapsamında kişiler; nakil vasıtaları
kullanmamak şartı ile gezici olarak veya perakende ticaret ile iştigal
edenlerdir. Esnaf muaflığı olan kişilere örnek olarak; kundura boyacısı,
berber, fotoğrafçı, kalaycı, musluk tamircisi, çilingir gibi meslek mensupları
gösterilebilir. Kaç TL’ye kadar gider pusulası düzenlenebileceğiyle ilgili
soruya da yanıt olması için
Yazımızın ana konusu olan Gider pusulasının, verilmemesi ve alınmaması halinde bu belgeleri düzenlemek ve almak zorunda olanların her birine, her bir belge için 380 Türk Lirası'ndan aşağı olmamak üzere pusulaya yazılması gereken tutarın yüzde 10'u oranında özel usulsüzlük cezası kesilir. Vergi mükellefi olmayan kişilerden yapmış olduğunuz mal ve hizmet alımlarında düzenleyecek olduğunuz gider pusulalarında yer alacak bedele ilişkin bir sınırlama bulunmamaktadır. Limit aralığı açıktır. Vergiden muaf esnaf için düzenlenen gider pusulası, bu kişiler tarafından verilmiş fatura hükmündedir.” “Gider pusulası, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami yedi gün içinde düzenlenir. Bu süre içerisinde düzenlenmeyen gider pusulası hiç düzenlenmemiş sayılır.