Telif hakkı nedir?

Özellikle sanat dünyasında ve daha birçok yerde karşımıza çıkan telif hakkı cümlesinin tanımını yaparak yazımıza başlayalım. Yazımızın girişinde telif hakkını kısaca, ‘Bir kişi ya da kişilerin her türlü fikrî emeği ile meydana getirdiği bilgi, düşünce, sanat eseri ve ürününün kullanılması ve kopyalanması ile ilgili hukuken sağlanan haklardır. Telif hakkının doğması için tescile gerek yoktur. Fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar eserin üretilmesiyle birlikte doğar.’ Şeklinde açıklayabiliriz. Başka bir anlatımla telif hakkı, ‘Kişinin her türlü fikri emeği ile meydana getirdiği ürünler üzerinde hukuken sağlanan haklardır. Telif hakkı fotoğraf, sinema, bilim, edebiyat alanlarında yazar yaşarken ve vefatının ardından da 70 yıl boyunca geçerli olan bir haktır. Veri tabanları söz konusu olduğunda telif hakkı 15 yılla sınırlanmaktadır.

Bazı durumlarda telif hakkı uygulaması geçerli olmamaktadır. Telif hakkı düzenlemesi ulusal yasalar ve uluslararası kanunlarla koruma altına alınmaktadır. Bir eser sahibi ifade edilen haktan yararlanmak istediğinde telif haklarını tanıyan ülke vatandaşı olması zorunludur. Telif hakkı (İngilizce: copyright), bir kişi ya da kişilerin her türlü fikrî emeği ile meydana getirdiği bilgi, düşünce, sanat eseri ve ürününün kullanılması ve kopyalanması ile ilgili hukuken sağlanan haklardır. Telif hakkının doğması için tescile gerek yoktur. Fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar eserin üretilmesiyle birlikte doğar. Bununla birlikte eser sahibi isterse ülkenin ilgili tescil birimlerinde (mesela Türkiye'de noter ya da Kültür Turizm Bakanlığı) isteğe bağlı olarak kayıt-tescil yaptırabilir. Telif hakları, genellikle belli bir süre için geçerlidir. Telif hakkı simgesi, çember içinde bir "C" harfidir, © harfi üzerinde bulunduğu yapanın telif haklarının korunduğunu belirtir ve İngilizce "copyright" kelimesini ifade eder. C sembolü kullanılsın ya da kullanılmasın; orijinal her fikir ve ürün, doğuştan telif haklarına sahiptir.’ şeklinde de açıklanabilir. Hukuki açıdan telif hakkını, ‘Telif hakkı olarak adlandırılan haklar eser sahibini ilgilendirmektedir.

Bu hakların hukuki açıdan varlığına gerek duyulurken onun sayesinde eser sahibi daha fazla eser ortaya koyması teşvik edilir. Aynı zamanda da esere ait çeşitli hakların güvence altına alınması sağlanarak eser sahibinin menfaatleri korunur.’ Şeklinde açıklayabiliriz veya  ‘Özgün ve yaratıcı bir çabaya bağlı olarak ortaya çıkan ve sahibinin özelliklerini yansıtan eserler için uygulanan bir hukuki haktır. Eser olarak tanımlanan fikir ve sanat mahsulleri sahibinin hususiyetlerini taşıdıklarında telif hakkı gündeme gelir.

Güzel sanatlar ya da ilim ve edebiyat konularının yanı sıra sinema eserleri ve musiki de telif hakkı kapsamında yer alır. Telif hakkı eser sahibine ait hakları ifade etmektedir. Bu hakkın ortaya çıkabilmesi için eserin bazı nitelikler taşıması gerekirken taşıdığı bu özellikler eserin sahibini yansıtmalıdır. Özellikle özgünlük ve benzersiz olmak kavramlarına uygun bir eserden söz etmek gerekir. Yazımızın başlığı olan telif hakkı adliyelik bir konu olduğunda eserin bir sanat ya da fikir mahsulü olması gündeme gelir. Bir çabaya bağlı olarak ortaya çıkacak her eserde sahibinin özellikleri, hassasiyeti ve hususiyetlerini de taşıması durumunda telif hakkı vardır. Eserin manevi haklarının yanı sıra ekonomik hakları da eser sahibini ilgilendirir. Hak aracılığı ile eser sahiplerinin daha fazla eser vermeye teşvik edildiği görülür. Telif haklarını ilgilendiren yasalar aracılığı ile hangi eserlerin korunacağı daha net anlaşılır.  Hak ile eser sahibi ve kullanıcılar arasında da bir denge unsuru oluşturularak eser sahiplerinin yanı sıra kullanıcıların haklarının da sınırları çizilir. Bunun yanı sıra eser sahibini ilgilendiren ekonomik haklar ise eseri çoğaltmak, dağıtmak, halka sunmak, çeşitli kanallar aracılığı ile eseri yaymak, kiralamak ya da ödünç vermek olarak adlandırılır.” Şeklinde tanımlayabiliriz.

Telif hakkının tanımı ve farklı açıklamalarını yaptıktan sonra şimdide telif hakkının nasıl alınacağıyla ilgili bilgileri yazımızın bu bölümünde işleyelim.  

Telif hakkı 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu çerçevesinde devreye girmektedir. Kanunda eser olarak tanımlanan ürünleri ortaya koyan sanatçı ya da bilim insanlarının yasalar aracılığı ile ve telif hakları uygulaması sayesinde hakları korunur. Fikir ve sanat eserleri kanunu fikirleri değil fikirlerin somutlaşmış halini korumaktadır. Fikir ve sanat eserleri kanunu uyarınca bir ürünün eser sayılabilmesi için onu meydana getiren kişinin hususiyetlerini taşıması zorunludur. Telif hakkı uygulamasından yararlanabilmek için eserin kanunda belirtilen eser çeşitlerinden birine dahil olması gerekir. Ayrıca eserin özgünlüğü de bu noktada önemli hale gelmektedir. Eser üzerinde eser sahibinin manevi hakları bulunurken bu haklar eserle arasında var olan bağı da ifade etmektedir. Manevi haklar kişinin yarattığı eserle arasında yer alan ve ortadan kaldırılamaz nitelikte olan haklardır. Maddi haklar da işleme, yayma çoğaltma gibi hakları kapsar. Telif kapsamında Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmeliğin 5. Maddesi uyarınca bazı eserler zorunlu tescile tabidir.

Bunlar sinema ve müzik eserleri, bilgisayar oyunlarıdır. Bunların dışındaki eserler eser sahiplerinin isteğine bağlı olarak kayıt altına alınabilir. Telif haklarından yararlanmak isteyen eser sahipleri isteğe bağlı kayıt altına alınma işlemi için T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü’ne başvurmak zorundadır. Online olarak da yapılabilen bu işlemler için kurumun web adresine giriş yapılması zorunludur. Telif hakkı almak isteyenler açısından Telif Hakları Genel Müdürlüğü resmi web adresi üzerinden başvuru yapılırken sorgulama işlemleri için de bu adres kullanılır.

Telif hakkı almak isteyen eser sahiplerinin Telif Hakları Genel Müdürlüğü’ne başvuru yapması gerekir. Bu sayede eser tescillenerek eser sahibine tescil belgesi verilmektedir. Telif hakkı başvurusu yapan eser sahibine verilecek olan belgeden bir nüsha da kurumda kalır. Bu belge ile eser korumaya alınırken koruma süresi eser sahibi yaşadığı sürece ve vefatının ardından da 70 yıldır. Telif hakkı bir eserin sahibinin haklarının korunması için yapılan bir uygulamadır. Bir eserin kullanımına ilişkin olarak yapılacak sözleşmeler özel hukuk sözleşmeleri olarak adlandırılmaktadır. Sözleşme hükümlerine aykırı davranıldığında Borçlar Kanunu devreye girer.

Eser sahibinin eserini kullanan kişilerle arasında bir sözleşme olmadığı durumlarda ve kendisinden de izin alınmamışsa bu durumda eseri kullananlar hakkında dava açma hakkı bulunur. Hukuk ve ceza davaları açılmak sureti ile eser sahibinin haklarını işgal eden kişilerin yargılanması mümkündür. Hakkın ihlali nedeniyle uygulanacak cezalar, hapis cezası olabileceği gibi para cezası da olabilir. Türk ticaret kanunu kapsamında yer almayan suçlar söz konusu olduğunda telif hakları ihlali yapanlar bir yıla kadar hapis cezasına çarptırılabilir.  Markaların korunmasına yönelik olarak uygulanan kanun kapsamında hak ihlali yapanların 1-4 yıl aralığında hapis cezası alabilmesi gündeme gelir. Ayrıca vergi usul kanunu kapsamında vergi kaçakçılığı da gündeme gelirse bu defa hem hapis hem de para cezası uygulaması yapılabilmektedir. Telif hakkı ihlali birçok kanun kapsamında yargılaması yapılabilecek bir suçtur. Fikir ve sanat eserlerini koruma kanunu, markanın korunması kanunu, Türk ticaret kanunu, bilişim suçları, vergi usul kanunu bu kanunlar arasında yer alır. 

Burada telif hakkı ve patent arasındaki farklılıkların neler olduğuyla ilgili akla sorular gelebilir. Bu sorulara yanıt olması için aşağıdaki bilgileri yazalım.  

Telif hakkı almak ile patent birbirine çok fazla karıştırılır. Telif hakkı almak ile patent almak arasında büyük bir fark vardır. Telif hakkı sanatsal ve kültürel ürünleri ilgilendirir ve Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından verilir.  Bir fikir ya da sanat eseri oluşturduysanız bunun için telif hakkı almanız gerekir.

Patent ise bir ilaç için bir araç için çalıştığına ve benzeri olmadığına dair alınan belgedir. Patent ürünler üzerinde, araçlar üzerinde etkilidir. Patent ise Türkiye’de Türk Patent ve Marka Kurulu tarafından verilmektedir, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlıdır. Her türlü fikir daha önce telif alınmadıysa telif hakları ile korunabilir ancak patent almanız için işe yarar bir karışım ya da icat ortaya koymanız gereklidir.