YILLIK İZİN NEDİR? YILLIK İZİN SÜRELERİ NASIL HESAPLANIR?
Yıllık
izinlerle ilgili olan bu yazımıza önce, yıllık iznin ne olduğunun açıklamasını
yaparak başlayalım. Günlük hayatta çok sık duyduğumuz yıllık izin ya da kanunda
geçen adıyla yıllık ücretli izin, işçinin en temel haklarından biridir. Kanunla
koruma altına alınan yıllık izin işveren tarafından işçiden alınması ya da işçi
tarafından vazgeçilmesi mümkün olmayan izin türünün adıdır. Yıllık için
çalışanların yıl boyunca yaptıkları çalışmalara karşılık fiziksel, psikolojik
ve ruhsal sağlıklarının korunması için verilen dinlenme hakkına yıllık izin
diye de açıklayabiliriz. Yıllık izin meselesi kanunda belirtilen diğer izin
türleri gibi ihtiyaçlara ya da sebeplere değil, işçinin genel sağlığına ve
dinlenmesine yönelik sunulan bir haktır. Başka bir tabirle yıllık izin işçi ve
işverenin yerine getirmesi gereken bir sorumluluktur. İşçi kanunla belirlenmiş
yıllık izin hakkından vazgeçemeyeceği gibi işveren tarafından işçinin bu
hakkına da el konamaz, ya da işçinin kendi isteği ve rızası olsa bile yıllık
izin hakkı paraya çevrilemez. Yıllık izinlerin kullanımı belli koşullara ve
kurallara bağlanmıştır.
Çalışanlar için
yıllık izin kullanma hakkı nasıl ortaya çıkar?
Yıllık izin
hakkının kazanılabilmesi için herkesin de kısaca bildiği gibi çalışanlar için
ilk ve en temel koşul işçinin aynı işyerinde bir tam yıl süreyle çalışmış
olmasıdır. En önemli ve basit kurala istinaden çalışanın aynı işverene ait
farklı işyerlerinde yaptığı çalışmalar da var ise, çalışanın yıllık ücretli
izin hesabı yapılırken bu işyerinde geçirilen sürelerde toplanır. Aynı işveren
ait bir veya birden fazla işyerinde geçirilen sürelerin toplamı bir tam yıla
denk gelmesinden itibaren kazanılan yıllık izin hakkı bir sonraki yılın
başlangıcından itibaren kullanılabilmektedir. Yukarı da yazdığımız bu kural İş
Kanununda belirlenmiş azami süreyi ifade eder. İş sözleşmesi ya da toplu iş
sözleşmelerine konan maddeler ya da tarafların anlaşmasıyla belirtilen bu süre
daha da az olabilir. Yani kısacası bu şartları taşıyan işçinin yıllık izin
hakkı kazanması için çalışması gereken süre bir tam yıldan daha az olarak ta
belirlenebilir.
Sıkça sorulan
diğer soru ise yıllık izin sürelerinin belirlenmesiyle ilgilidir.
Bu sorunun
yanıtı yürürlükte olan İş Kanunun da açıkça belirtilmiştir. Kanunda belirtilen
süreler asgari sürelerdir. İş sözleşmesi yada toplu iş sözleşmesine konan
maddeler yada tarafların anlaşmasıyla daha uzun süreler olarak belirlenebilir.
İşçinin bir tam yıllık çalışmasına karşılık olarak hak edeceği asgari izin
süresi kanunda belirtildiğinden farklı olarak on dört günden daha çok olabilir.
Fakat bu süreden daha az olamaz.
Yazımızın bu
bölümünde İş Kanunun da belirtilen asgari izin süreleriyle ilgili olarak ta
genel bilgileri yazalım.
Buna göre,
işyerinde çalışması süresi bir yıldan beş yıla kadar ‘Beş yıl dahil’ olanlara
14 gün
İşyerinde
çalışma süresi beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlar 20 gün.
Çalışma süresi
on beş yıl ‘dahil’ veya daha fazla olanlar 26 gün ücretli yıllık izin şeklinde
uygulanır.
Yıllık
izinlerin kullanımıyla ilgili soruya da yanıt olması için
İşçi çalıştığı
iş yerinde yıllık izin hakkını elde ettikten sonra takip eden yıl içerisinde
dilediği zaman yıllık iznini kullanabilir. Burada bir nokta çok önemli, bu
önemli bölümü de eklemek gerekirse, çalışan işçi iş yerinde yıllık izin
kullanma hakkını elde ettikten sonra en az bir ay öncesinden yıllık izin
talebini işverene bildirmesi gerekir. Bu önemli hususla birlikte yıllık izin
talebinin yazılı olarak yapılması şartı da göz önünde bulundurulmalıdır. Yazılı
olarak bir ay öncesinde yapılan izin talebi bildiriminde işçinin adı, soyadı,
varsa sicil numarası, izin istediği tarih aralıkları ve ücretli yol izni talep
edip etmediği bilgisinin bulunması gerekmektedir. Yıllık izni hak eden işçinin
izin süresinin bölünmesi belli şartlar çerçevesinde mümkün olabilir. İşverenler
tarafından yanılgıya düşülen bu konuda kanun yeterince açık hüküm vermektedir.
Yıllık izin işçi tarafından bir bölümü 10 günden az olmayacak şekilde farklı
sürelere bölünerek kullanılabilir. Yazıda bahsettiğimiz 10 günlük süre
işverenin inisiyatifine bırakılmış bir husus değildir. Yıllık izin hakkını elde
etmiş işçi 10 günden daha kısa bir süreyle yıllık için kullanmak isterse dahi
işverenin buna izin vermemesi söz konusu değildir. İşçinin talep ettiği yıllık
izin süresi işveren tarafından keyfi olarak bölünemez. Ayrıca işçinin yıl
içerisinde kullandığı diğer ücretli veya ücretsiz izinler ile yıllık izin
süresine rastlayan resmi tatiller ve Pazar günleri çalışanın yıllık izin
hakkından düşülemez. Bu konuyla ilgili ihlallerde İş Kanununa göre idari para
cezası uygulanır.
Yıllık
izinlerde ücretsiz yol izni hakkının olup olmadığıyla ilgili bir soruya yanıt
olması için aşağıdaki bilgiyi yazmakta fayda var.
İşçinin yıllık
izni ile ilgili az bilinen detaylardan biri de ücretsiz yol izni hakkıdır. Yıllık
izin kullanımındaki ücretsiz yol izni hakkı yıllık iznini işyerinin bulunduğu
yerden farklı bir yerde geçirecek olan çalışanlara verilecek olan ücretsiz
izindir. İzin hakkını elde etmiş çalışanın iznini farklı bir yerde geçireceğini
belgelemesi ve işverenden yazılı olarak talep etmesi koşuluyla dört güne kadar
ücretsiz yol izni alma hakkı vardır. Belirtilen ücretsiz yol izni gerekli
koşullar sağlandığında işverenin vermekle yükümlü olduğu izindir.
Yazılı olarak
bir ay öncesinden izin başvurusunda bulunan işçinin bu talebi işveren vekili ya
da ilgili izin kurulu tarafından değerlendirmeye tabii tutulur. İşçinin izin
istediği tarih, iş yoğunluğu, başka işçilerle çakışan izinler varsa diğer
işçilerin kullanacağı izinler sebebiyle oluşan izin yoğunluğuna bağılı olarak
yaşanması muhtemel iş gücü kaybının boyutu gibi detaylar göz önünde
bulundurularak, uygun bulunduğu ölçüde onaylanarak işçiye bildirilir. Aynı
tarihte çakışan izin talepleri çalışanlar arası kıdem, bir önceki yılda
kullanılmış izin tarihleri göz önünde bulundurularak, hangi çalışana öncelik
verileceği belirlenebilir.
Çok bilinmeyen
toplu izinle ilgili bilgi vermek gerekirse
Yazıda adı
geçen ‘Toplu İzin’, yıllık ücretli izin yönetmeliğinde yer verilen aslında çok
bilinmeyen yıllık izin uygulamalarından biridir. Belirtilen yönetmeliğe göre
işveren veya işveren vekili nisan ayı başı ile ekim ayı sonu arasındaki süre
içinde işçilerin tümünü veya bir bölümünü kapsayan toplu izin uygulayabilir.
Toplu izin kullanımıyla ilgili olarak işçilere yönelik izin çizelgesinin
hazırlanması, izne çıkış ve izinden dönüş tarihlerinin belirlenmesi gibi ilgili
yönetici ya da yetkililer tarafından hazırlanır. Toplu yıllık izin kullanacak çalışanlar
belirlenirken izin döneminde henüz yıllık izne hak kazanmamış çalışanlar var
ise iş verinin inisiyatifine bağlı olarak bu çalışanlara da izin verilebilir.
Takip eden yıl ya da yıllarda toplu yıllık izin uygulaması söz konusu olmazsa
bu çalışanların yıllık izin hak ediş tarihi bir önceki yılda kullanılan izin
tarihine göre değil, genel esaslara yani işe giriş tarihine göre hesaplanır.
Toplu yıllık izin kullanışında işyerinin bakımı, güvenliği, hazırlanması,
temizlenmesi, araç kullanımı gibi alanlarda zorunlu görevli olan personel veya
çalışanlar ile işyerinin yönetim kadrosunda olanlar, işverenler veya işveren
vekilleri sıfatındaki kişiler toplu yıllık izin dışında bırakılabilirler. Bu
çalışanlara toplu izin süreleri dışında istedikleri tarihlerde izin
kullandırılır.
İşyerlerinde
kısmı süreli ‘Part time’ ya da çağrı üzerine çalışanlara yönelik yıllık izin
kullanımıyla ilgili yanlışlıklar oluşmaktadır. İlgili yönetmelikle bu konu
çözüme kavuşturulmuştur. Kısmi süreli veya çağrıyla işyerlerinde çalışan
işçilerde tam zamanlı çalışanlar gibi yıllık izin hakkından faydalanabilir. Buna
göre izin sürelerinin hesaplanması iznin ücretli olması gibi noktalarda bu
çalışanlara tam zamanlı çalışanlardan farklı bir muamele yapılamaz.